“### ۱. مقدمه
تحریم اقتصادی به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در مقابله با سیاستهای یک کشور یا تغییر رفتار آن شناخته میشود. در چند دهه گذشته، بسیاری از کشورهای مسلمان با توجه به مواضع اسرائیل در قبال فلسطین، تحریمهای اقتصادی علیه این کشور اعمال کردهاند. این تحریمها معمولاً به عنوان بخشی از سیاست خارجی کشورهای مسلمان به منظور حمایت از فلسطینیان و اعتراض به اشغال سرزمینهای آنها تلقی میشود. اما در عین حال، برخی از کشورهای مسلمان روابط تجاری فعالی با اسرائیل داشتهاند و رویکرد متفاوتی نسبت به تحریمها اتخاذ کردهاند.
### ۲. تاریخچه تحریمهای اقتصادی علیه اسرائیل
اولین تلاشهای سازمانیافته برای تحریم اقتصادی اسرائیل از سوی کشورهای مسلمان به دوره پس از تأسیس دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸ بازمیگردد. کشورهای عربی، به ویژه از طریق اتحادیه عرب، تحریمهای اقتصادی گستردهای علیه اسرائیل اعمال کردند. این تحریمها در دهههای بعدی نیز ادامه یافت و به ویژه پس از جنگهای ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ شدت بیشتری گرفت. کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی نیز نقش مهمی در پیشبرد تحریمها داشتهاند.
### ۳. دلایل تحریم اقتصادی
مهمترین دلیل کشورهای مسلمان برای اعمال تحریمهای اقتصادی علیه اسرائیل، مخالفت با اشغالگری این کشور و نقض حقوق فلسطینیان است. کشورهای مسلمان به طور کلی از فلسطینیان در مبارزه برای استقلال و تشکیل دولت مستقل حمایت میکنند و از طریق تحریم اقتصادی تلاش دارند فشار بینالمللی بر اسرائیل را افزایش دهند. علاوه بر این، بسیاری از کشورهای مسلمان، اسرائیل را به عنوان عامل بیثباتی در منطقه خاورمیانه تلقی میکنند.
### ۴. نقش اتحادیه عرب در تحریمها
اتحادیه عرب به عنوان یکی از مهمترین سازمانهای منطقهای کشورهای عربی، از آغاز تأسیس اسرائیل، نقش مهمی در تحریم اقتصادی این کشور ایفا کرده است. این اتحادیه در دهه ۱۹۵۰ به طور رسمی اقدام به تدوین سیاستهایی برای قطع روابط اقتصادی و تجاری با اسرائیل کرد و از اعضای خود خواست هرگونه تجارت با این کشور را متوقف کنند. این سیاست به تدریج به کشورهای غیرعربی مسلمان نیز تسری پیدا کرد.
### ۵. تغییرات در رویکرد کشورهای مسلمان
با این حال، در دهههای اخیر برخی از کشورهای مسلمان روابط تجاری و دیپلماتیک خود با اسرائیل را تغییر دادهاند. از جمله این کشورها میتوان به مصر و اردن اشاره کرد که در دهههای ۱۹۷۰ و ۱۹۹۰ با امضای معاهدات صلح، روابط رسمی و اقتصادی با اسرائیل برقرار کردند. این تغییرات به ویژه پس از توافقنامه کمپ دیوید بین مصر و اسرائیل و پیمان صلح وادی عربه بین اردن و اسرائیل به وقوع پیوست.
### ۶. کشورهای حامی تحریم
علیرغم تغییراتی که در برخی از کشورهای مسلمان مشاهده میشود، بسیاری از کشورهای مسلمان همچنان به تحریمهای اقتصادی علیه اسرائیل پایبند هستند. از جمله این کشورها میتوان به ایران، سوریه، لبنان، و اندونزی اشاره کرد. این کشورها نه تنها روابط اقتصادی خود با اسرائیل را قطع کردهاند، بلکه از طریق دیپلماسی و حمایتهای سیاسی نیز تلاش کردهاند تا حمایت بینالمللی از فلسطینیان را افزایش دهند.
### ۷. نقش ایران در تحریمها
ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در مخالفت با اسرائیل، همواره به تحریمهای شدید اقتصادی علیه این کشور پایبند بوده است. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، روابط اقتصادی ایران با اسرائیل کاملاً قطع شد و تهران بارها در مجامع بینالمللی از تحریمهای اقتصادی علیه اسرائیل حمایت کرده است. علاوه بر این، ایران از گروههای مقاومت فلسطینی نیز حمایتهای مالی و نظامی به عمل آورده است.
### ۸. کشورهای مسلمان شریک تجاری اسرائیل
برخی از کشورهای مسلمان، با وجود مواضع رسمی درباره فلسطین، روابط تجاری با اسرائیل دارند. ترکیه یکی از مهمترین کشورهای مسلمان است که روابط اقتصادی قابلتوجهی با اسرائیل دارد. ترکیه علیرغم اختلافات سیاسی با اسرائیل، به عنوان یکی از شرکای تجاری عمده این کشور به شمار میرود. آذربایجان نیز دیگر کشوری است که در زمینههای مختلف مانند انرژی و تسلیحات با اسرائیل همکاری میکند. امارات متحده عربی نیز در سالهای اخیر پس از توافقنامه ابراهیم روابط اقتصادی خود با اسرائیل را تقویت کرده است.
### ۹. توافقنامه ابراهیم و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس
توافقنامه ابراهیم که در سال ۲۰۲۰ بین اسرائیل و برخی از کشورهای عربی از جمله امارات و بحرین امضا شد، نقطه عطفی در تغییر رویکرد کشورهای عربی نسبت به اسرائیل بود. این توافقنامه به عادیسازی روابط اقتصادی و تجاری میان این کشورها و اسرائیل انجامید. پس از امضای این توافقنامه، حجم تجارت بین اسرائیل و امارات به سرعت افزایش یافت و همکاریهای اقتصادی در حوزههایی نظیر فناوری و گردشگری آغاز شد.
### ۱۰. همکاریهای اقتصادی با اسرائیل و فشارهای داخلی
در برخی از کشورهای مسلمان که با اسرائیل همکاری اقتصادی دارند، این همکاریها باعث ایجاد نارضایتیهای داخلی شده است. بسیاری از شهروندان و گروههای سیاسی در این کشورها همچنان اسرائیل را به دلیل سیاستهایش در قبال فلسطین محکوم میکنند و همکاریهای اقتصادی دولتهای خود با اسرائیل را نمیپذیرند. در ترکیه و امارات متحده عربی نیز نارضایتیهایی در این زمینه وجود دارد.
### ۱۱. تاثیر تحریمها بر اقتصاد اسرائیل
تحریمهای اقتصادی اعمال شده از سوی کشورهای مسلمان تأثیرات مختلفی بر اقتصاد اسرائیل داشته است. در دهههای گذشته، به دلیل تحریمها، اسرائیل با محدودیتهای زیادی در تجارت با جهان اسلام مواجه بود. با این حال، اسرائیل با توسعه روابط تجاری با سایر کشورهای جهان و همچنین با نوآوریهای تکنولوژیک تلاش کرده تا اثرات منفی این تحریمها را کاهش دهد. در سالهای اخیر، اسرائیل از طریق تقویت روابط با برخی کشورهای مسلمان، توانسته است بخشی از این تحریمها را دور بزند.
### ۱۲. نتیجهگیری
تحریمهای اقتصادی اسرائیل از سوی کشورهای مسلمان به دلایل سیاسی و مذهبی همچنان ادامه دارد، اما در عین حال تغییرات قابلتوجهی در سیاستهای برخی از این کشورها نسبت به اسرائیل به وجود آمده است. از یک سو، کشورهای حامی فلسطین همچنان به تحریمهای اقتصادی و دیپلماتیک علیه اسرائیل پایبند هستند. از سوی دیگر، برخی از کشورهای مسلمان از جمله ترکیه، امارات و بحرین با توسعه روابط اقتصادی و تجاری با اسرائیل، تحریمها را کنار گذاشتهاند. این وضعیت نشاندهنده پیچیدگیهای روابط میان اسرائیل و جهان اسلام است که متاثر از تحولات سیاسی منطقه و جهانی است.”